تركه چيست ؟
ترکه به معنی اموالی است که یک فرد پس از فوت خود به جا می‌گذارد. در اصلاح حقوقی ترکه به اموال و حقوقی گفته می‌شود که از متوفی باقی می‌ماند. ترکه باقی‌مانده مانند یک مال مشاع است و تمام وارثین دارای حق مالکیت هستند.
نکته لازم به ذکر این است که نه تنها اموال منقول و غیر منقول،‌ بلکه حقوق مالی هم جز ترکه محسوب می‌شوند و به طور کلی ترکه شامل: دارایی مثبت مانند اموال و حقوق و دارایی منفی مانند بدهی‌ها است. در مورد حقوق مالی که جز ترکه محسوب می‌شوند می‌توان به حق خیار، حق رد و اجازه عقد فضولی در زمانی‌که مالک قبل از رد یا اجازه فوت کند و یا حق رهن مرتهن بر عین مرهونه اشاره کرد.مراحل تقسیم ترکه ، پس از انجام عملیات انحصار وراثت می‌باشد، برای پایان دادن به حالت اشاعه ترکه، لازم است که تقسيم آن انجام شود .
مراحل تقسيم تركه :
١-تصفيه تركه
٢-تحرير تركه
٣-مهروموم تركه

️تصفيه تركه
پس از فوت متوفی کلیه دیون او حال می‌گردد. مثل اینکه اگر چک مدت داری از متوفی در دست شخصی وجود داشته باشد، از زمان فوت، آن چک حال می‌گردد.
نکته ـ بدهی متوفی در اولویت بالاتری بر حقوق وراث می‌باشد و چنانچه متوفی هر گونه بدهی داشته باشد، می‌بایست در ابتدا این بدهی ‌ها به طلبکاران پرداخت گردد و پس از آن باقی اموال بین وراث تقسیم گردد و هر گونه تقسیمی با حقوق طلبکاران مغایرت داشته باشد دارای تبعات حقوقی بوده و نقل و انتقالات ناشی از آن دارای ارزش و اعتبار نخواهد بود.

نکته ـ اگر متوفی حق دریافت دیه نسبت به دیگری داشته باشد و این دیه به صورت قهری به ورثه منتقل می گردد و باید آن را در داخل دارایی مثبت متوفی حساب نمود.

رد تركه :وراث متوفی می‌توانند ترکه را قبول کنند که در صورت قبول ترکه به نسبت سهم الارث خود دارایی ‌های منفی متوفی نیز به آنان منتقل می‌شود و هر وارث به نسبت سهم ارث خود در صورت قبول ترکه مسئول پرداخت دیون و بدهی‌های متوفی است‌، اگر وراث ترکه را رد کنند، دیگر در قبال بدهی ‌های متوفی هیچ مسئولیتی نخواهند داشت.

️چه اشخاصی حق درخواست تقسیم ترکه را دارند.

طبق ماده 300 از قانون امور حسبی ، در صورت تعدد ورثه هر یک از آن‌ها می‌توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهد و بر طبق ماده 301 همان قانون، «ولی و وصی و قیم هر وارثی که محجور باشد و امین غایب و جنین کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است و همچنین موصی له و وصی راجع به وصی به در صورتی که وصیت به جز مشاع از ترکه شده است حق دادخواست تقسیم ترکه را دارند.» در ماده ۵۸۹ قانون مدنی نیز آمده «… هر شریک المال حق دارد هر وقت بخواهد تقاضای تقسیم اموال مشترک را بنماید .و مراحل تقسیم ترکه را طی کند.

2. تحریر ترکه
   مرحله دیگر از مراحل تقسیم ترکه ، بعد از ادای دیون متوفی، بحث تحریر ترکه است که در این مرحله کلیه اموال و دارایی باقی مانده جمع آوری و مشخص می‌گردد .به طور مثال تکلیف اموال ضایع شدنی در این مرحله روشن می‌گردد تا از تلف شدن این اموال جلوگیری شود. طبق ماده (206) قانون امور حسبی، مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.
   مهر و موم ترکه به منظور حفظ شدن و در امنیت قرار گرفتن ماترک تا زمان تعیین وضعیت مالی و تقسیم ترکه می‌باشد و پس از انجام امور فوق الذکر مراحل تقسیم ترکه و تقسیم بین وراث توسط مدیر تصفیه تحت نظارت دادگاه انجام می‌گردد.

تقسيم تركه : مطابق با ماده ۳۱۳
در صورتی که تمام ورثه و اشخاصی که در ترکه شرکت دارند حاضر و رشید باشند به هر نحوی که بخواهند می‌توانند ترکه را مابین خود‌تقسیم نمایند لیکن اگر مابین آنها محجور یا غائب باشد تقسیم ترکه به توسط نمایندگان آنها در دادگاه به عمل می‌آید.
در هر مورد که ترکه تقسیم می‌شود تعدیل سهام ضروری است، بدین معنی که مال مشاع به شمار کوچک‌ترین سهم‌ها به قطعاتی تقسیم شود که از حیث قیمت با هم برابر باشد. به عنوان مثال، هرگاه بخواهند زمینی را بین دو پسر و یک دختر تقسیم کنند، زمین باید به پنج سهم برابر تقسیم شود تا هر پسر دو سهم و دختر یک سهم آن را مالک شود.
در تقسیم ترکه در صورتی که مالی، اعم از منقول یا غیر منقول، قابل تقسیم و تعدیل نباشد، ممکن است فروخته شده بهای آن تقسیم شود. فروش اموال به ترتیب عادی به عمل می‌آید، مگر آن که یکی از ورثه فروش آن را به طریق مزایده درخواست کند.

نکته ـ توقیف سهم الارث قبل از تقسیم ترکه امکان پذیر است.

️پرسش ـ در صورتی که ماترک متوفی فقط یک باب منزل بوده و تنها احد از وراث تقاضای تقسیم ماترک را بنماید، آیا دادگاه می‌تواند به درخواست او ترتیب اثر داده و ملک را تقسیم نماید؟
پاسخ
اداره حقوقی طی نظریه شماره ۲۹۴/۷ مورخه 30/1/1377 اظهارنظر نموده است: ”با توجه به مقررات ماده (300) قانون امور حبسی و ماده (589) قانون مدنی دادگاه باید به درخواست ورثه مذکور رسیدگی نموده، چنانچه ملک قابل تقسیم باشد، نسبت به تقسیم آن اقدام نماید، در غیر این صورت حسب درخواست متقاضی طبق ماده (9) آیین نامه افراز و فروش املاک مشاع مصوب ۱۳۵۸، دستور فروش ملک را صادر و پس از فروش سهم وراث را پرداخت نماید و مراحل تقسیم ترکه را طی کند.

️سوال ـ آیا طلبکار مورث یا صاحبان سهام هم می‌توانند درخواست تقسیم ترکه بنمایند؟
پاسخ ـ خیر. نظر به اینکه، یکی از شرایط اقامه دعوی، ذی نفع بودن است و مراد از ذی نفع هم این است که صاحب سهم به عنوان مالک، مدعی افراز مال و تقسیم می‌شود و عمدتاً به شخص طلبکار، مالک اطلاق نمی شود، بلکه سهام، وثیقه ي طلب اوست و حق مالی بر آن دارد، لذا پاسخ سوال فوق منفی است.

موسسه حقوقي دادخواه كيان
بامديريت : ابراهيم كياني
وكيل پايه يك دادگستري و مشاوره حقوقي